Co to są rady pożytku publicznego?

Pod nazwą Rady Pożytku Publicznego rozumiemy grono doradcze, którego rolą jest konsultowanie, opiniowanie dokumentów dla potrzeb organu jednostki administracyjnej, przy której ta rada działa. Szczególną wartością takiej rady jest to, że składa się ona nie tylko z przedstawicieli organizacji pozarządowych i podmiotów, o których mowa w art. 3, ust 3 ustawy, ale także z reprezentantów administracji publicznej.
Dzięki temu na forum rady prezentowane są stanowiska i poglądy partnerów i jest szansa wypracowywanie consensusu, który uwzględnia racje stron. Pierwszy taki zespół (pod nazwą Komisja Konsultacyjna) powstał w 1995 roku w Gdyni i miał za zadanie zajmować się wszelkimi kwestiami związanymi ze współpracą gminy z trzecim sektorem. Obecnie istnienie rad zostało usankcjonowane przepisami ustawy. Oprócz Rady Działalności Pożytku Publicznego, będącej organem opiniodawczo-doradczym Ministra Pracy i Polityki Społecznej (art. 35, ust 1), ustawa przewidziała tworzenie rad na szczeblu wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym.

Warunkiem powołania rady jest wniosek organizacji pozarządowych. W przypadku rady na szczeblu regionalnym ustawa wymaga, by był to wspólny wniosek co najmniej 50 organizacji, prowadzących działalność na terenie województwa (art. 41 a ust 1). Na szczeblu powiatu i gminy rada może być powołana na wniosek organizacji, jednak ustawa nie narzuciła ich liczby (art. 41 e ust 2).

Rada, bez względu na to na jakim szczeblu działa, jest powoływana przez organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego. Na szczeblu regionalnym powołuje ją marszałek województwa. W powiecie – zarząd, zaś w gminie wójt (burmistrz, prezydent).

Jeśli do marszałka województwa trafi wspólny wniosek 50 organizacji domagających się powołania rady wojewódzkiej, jest on zobowiązany do zrealizowania tych oczekiwań (art. art. 41a ust 1). Natomiast podobne wnioski organizacji na niższych poziomach samorządu nie zobowiązują organów samorządowych do powołania rad. Jest to ich prawo, ale nie obowiązek. Należy jednak mieć nadzieję, że tego typu inicjatywa po stronie trzeciego sektora będzie napotykała na pozytywny odzew samorządów.

 

Rady gminne i powiatowe

Nieco prostsza jest struktura rad na szczeblu powiatu i gminy. Po stronie administracji są w niej reprezentowane: organ stanowiący i organ wykonawczy. Oznacza to, że część członków rady wybierze rada powiatu lub rada gminy. Kolejnych przedstawicieli powoła w przypadku powiatu – Zarząd, zaś w przypadku gminy – Wójt (Burmistrz, Prezydent). Podobnie jak w regionie, co najmniej połowę składu rady muszą stanowić przedstawiciele sektora pozarządowego. Mimo pewnych podobieństw należy zwrócić uwagę na asymetrię rozwiązań, różniących rady wojewódzkie od lokalnych (gminnych i powiatowych). Otóż w przypadku szczebla lokalnego tryb powoływania członków rady oraz zasady jej działania określa organ stanowiący, czyli rada (art. 41 g), a nie organ wykonawczy, tak jak dzieje się to na szczeblu regionu. Oznacza to, że w związku z zamiarem powołania rady pożytku publicznego rada gminy lub powiatu powinna podjąć odrębną uchwałę lub też zawrzeć stosowne zasady w rocznym lub wieloletnim programie współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Kompetencje rad powiatowych i gminnych określone w ustawie obejmują w szczególności (art. 41 i ust 1):

• opiniowanie projektów strategii
• opiniowanie projektów uchwał i aktów prawa miejscowego dotyczących sfery pożytku publicznego, w tym programów współpracy,
• wyrażanie opinii w sprawach dotyczących funkcjonowania organizacji,
• udzielanie pomocy i wyrażanie opinii w przypadku sporów pomiędzy organizacjami a administracją publiczną,
• wyrażanie opinii w sprawie zlecania zadań publicznych organizacjom.

Analogicznie, jak w przypadku rad wojewódzkich, dotyczący kompetencji zapis „w szczególności” oznacza, że powyższe zadania mogą być rozszerzane. Powinny one jednak utrzymywać się w sferze konsultacji i opiniowania – zgodnie z charakterem rady.

Im bardziej lokalna jest rada, tym większa możliwość i uzasadnienie, aby jej członkowie reprezentujący sektor pozarządowy byli wybierani. Nie jest to możliwe na szczeblu krajowym – Minister sam decyduje, kogo powołać do rady, spośród zgłoszonych osób. Podobnie na szczeblu województwa może być trudno przeprowadzić reprezentatywne wybory. Nie ma takich problemów na szczeblu gminy i powiatu, stąd przedstawiciele do gminnych i powiatowych rad powinni być demokratycznie wybierani przez lokalne organizacje pozarządowe.

Mam nadzieję że nasza gmina na wniosek naszych organizacji powoła taką radę, która służyła by opinią i pomocą.