Utworzenie i podział sołectwa a fundusz sołecki. - Kompetencje sołtysa i Rady Sołeckiej

Niedawno dotarły do mnie informacje dotyczące chęci przyłączenia się części sołectwa do sąsiedniego, chcąc odpowiedzieć przynajmniej na cześć pytań zamieszczam artykuł na temat sołectw. W naszej Gminie sporo w ostatnim czasie udało się zrobić szczególnie jeśli chodzi o statuty sołeckie niestety to nie koniec pracy. Nasze sołectw nadal mają identyczne statuty sołeckie co jest sytuacją nie zdrową. Wiem że wielu sołtysów nie posiada wiedzy na ten temat , ale mam nadzieję że z pomocą gminy uda się ten jak i wiele innych problemów rozwiązać i doprowadzić do sytuacji która nie będzie tworzyć konfliktów w naszej małej wspólnocie. Poniżej zamieszczam artykuł który może w jakieś małej części wyjaśni czym jest sołectwo i jakie zadania wykonuje. Pozdrawiam wasz Sołtys.

Treść Statutu Gminy Miłki dotycząca powołania, podziału i likwidacji sołectwa.

ROZDZIAŁ VIII: JEDNOSTKI POMOCNICZE GMINY

Sołectwa

§83.

1.    W gminie tworzy się sołectwa.

2.    Wykaz sołectw zwiera załącznik Nr 2 niniejszego statutu.

3.    Tworzenie, łączenie, podział i znoszenie sołectw następuje w drodze uchwały Rady Gminy, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy.

4.    Przy tworzeniu, łączeniu, podziale oraz znoszeniu sołectw należy dążyć do tego, aby sołectwo obejmowało obszar możliwie zwarty ze względu na układ osadniczy, przestrzenny i komunikacyjny oraz więzi społeczne zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych.

§84.

1.    Tworzenie, łączenie, podział i znoszenie sołectw dokonywane w wyniku inicjatywy Rady Gminy poprzedzone jest powiadomieniem mieszkańców o zamierzeniach Rady Gminy
co najmniej na trzy miesiące przed planowaną datą podjęcia uchwały.

2.    Konsultacje z mieszkańcami przeprowadza się na zebraniach wiejskich oraz poprzez umożliwienie składania wniosków i uwag do przedstawianych przez Radę Gminy projektów.

3.    Z wnioskiem o podjęcie przez Radę Gminy inicjatywy, o której mowa w ust. 1 wystąpić mogą:

1) Radni – w liczbie co najmniej 6 osób,

2) Komisja Rady Gminy.

§85.

1.    Tworzenie, łączenie, podział i znoszenie sołectw dokonywane w wyniku inicjatywy mieszkańców poprzedzone jest przedłożeniem Radzie Gminy uchwały zebrania wiejskiego podjętej większością 2/3 głosów, przy obecności co najmniej 50% mieszkańców uprawnionych do głosowania lub wniosku na piśmie wraz
z uzasadnieniem, popartego podpisami co najmniej 75% uprawnionych do głosowania mieszkańców.

2.    Rada Gminy rozpatrzy określoną w ust. 1 uchwałę lub wniosek w terminie trzech miesięcy od daty wpływu.

§86.

Organizację, zakres działania i granice sołectw określa Rada Gminy odrębnym Statutem.

§87.

Sołtys jako organ wykonawczy w sołectwie może uczestniczyć w pracach Rady Gminy poprzez:

1) udział w sesjach,

2) udział w pracach komisji na zaproszenie.

WYBIERZ:

►Statut Gminy- tekst ujednolicony

Sołectwo jednostką pomocniczą gminy.

Sołectwo jest jednostką pomocniczą gminy. Fundamentalne, a często zapominane znaczenie posiada istota funkcjonowania jednostek pomocniczych gminy. Zgodnie z art. 35 ust. 3 pkt 4 ustawy o samorządzie gminnym niezbędnym elementem statutu jednostki pomocniczej jest zakres zadań przekazywanych jednostce przez gminę oraz sposób ich realizacji. Jednostka pomocnicza wykonuje zadania gminy i to jest jej podstawowy cel funkcjonowania:

Określenie zakresu przekazywanych jej przez gminę zadań własnych oraz sposób ich realizacji stanowi obligatoryjną regulację statutową jako warunek sine qua non utworzenia danej jednostki pomocniczej (…) Nieprzekazanie zadań do realizacji jednostce pomocniczej bądź pozorne ich przekazanie uniemożliwia powołanie danej jednostki i jej funkcjonowania w strukturze gminy. W ten sposób została podniesiona ranga zagadnień dotyczących zakresu działania jednostek pomocniczych i warunkujących możliwość ich istnienia. Stały się one najistotniejsze w statucie (M. Augustyniak, Jednostki pomocnicze gminy, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, str. 192, 193).

Odrębny problem stanowi fakt przekazywania jednostkom pomocniczym gminy zadań i środków finansowych do ich realizacji. Gminy często nie wywiązują się z tego obowiązku, stawiając pod znakiem zapytania celowość i sensowność istnienia jednostek pomocniczych – nie posiadających tak zadań jak i żadnych środków finansowych do ich realizacji.

Tworzenie sołectwa

Ustawa o samorządzie gminnym w artykule 5 określa zasady regulujące tworzenie jednostek pomocniczych gminy:

1. Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być również położone na terenie gminy miasto.
2. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy, w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy.
3. Zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostki pomocniczej określa statut gminy.

Uregulowanie kwestii związanych z powoływaniem jednostek pomocniczych gminy stanowi pierwszy krok na drodze utworzenia nowego sołectwa. Z przywołanego przepisu art. 5 ust. 3 wynika, iż zasady powoływania jednostki pomocniczej gminy, czyli m.in. sołectwa określone są w statucie gminy i wyłącznie w tym dokumencie (nie zaś np. w odrębnej uchwale).

Drugim krokiem tworzenia sołectwa jest przeprowadzenie konsultacji z mieszkańcami. Kwestie określające zasady i tryb przeprowadzania konsultacji ujęte są w statucie gminy bądź w osobnej uchwale rady gminy, która jest obowiązkowa. Uchwała w zakresie konsultacji powinna określać zasady, przedmiot, formę przeprowadzenia oraz sposób podania jej wyników mieszkańcom. Mieszkańcy gminy mogą także wyrazić swój pogląd na temat utworzenia jednostki pomocniczej, biorąc udział w referendum lokalnym (Monika Augustyniak, Jednostki pomocnicze gminy, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, str. 42).

Trzeci krok powoływania sołectwa związany jest z określeniem statutu sołectwa. Art. 35 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym traktuje:

1. Organizację i zakres działania jednostki pomocniczej określa rada gminy odrębnym statutem, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami.
2. Statut może przewidywać powołanie jednostki niższego rzędu w ramach jednostki pomocniczej.
3. Statut jednostki pomocniczej określa w szczególności:
1) nazwę i obszar jednostki pomocniczej,
2) zasady i tryb wyborów organów jednostki pomocniczej,
3) organizację i zadania organów jednostki pomocniczej,
4) zakres zadań przekazywanych jednostce przez gminę oraz sposób ich realizacji,
5) zakres i formy kontroli oraz nadzoru organów gminy nad działalnością organów jednostki pomocniczej.

Statuty dla każdego sołectwa w gminie muszą być uchwalane w drodze odrębnych uchwał rad gminy. Gmina ma również obowiązek przeprowadzić konsultacje w zakresie treści statutu sołectwa. Co szczególnie istotne należy za każdym razem dokonywać indywidualizacji regulacji statutowych dla każdej jednostki pomocniczej w drodze odrębnego statutu (Monika Augustyniak, Jednostki pomocnicze gminy, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, str. 42). Sytuacja, w której wszystkie sołectwa w gminie posiadają identyczne statuty jest nieprawidłowa i w kontekście funduszu sołeckiego odpowiada sytuacji w której wszystkie sołectwa składałyby identyczne wnioski o fundusz sołecki – nie uwzględniające specyfiki i potrzeb mieszkańców każdego z sołectw.

Rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Mazowieckiego

Inicjatywa w przedmiocie ustanowienia jednostki pomocniczej należy albo do rady gminy, która powinna podjąć po uprzednich konsultacjach z mieszkańcami stosowną uchwałę, albo do samych mieszkańców. […] W przypadku inicjatywy mieszkańców żaden z przepisów nie rozstrzyga kwestii, w jakiej formie i w jakiej liczbie mieszkańcy mają wyrazić swoją wolę. Tym samym jest to regulacja, która powinna znaleźć się w statucie gminy, wskazującym zarazem przesłanki, kryteria i zasady proceduralne tworzenia jednostek pomocniczych. […] Wymagana uchwała rady gminy, podejmowana po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami gminy, musi być poprzedzona rzeczywistym omówieniem z mieszkańcami całej gminy proponowanych zmian. Nie wystarcza ograniczenie się do mieszkańców tylko tego obszaru, na którym ma być powołana dana jednostka pomocnicza; adresatami konsultacji powinni być mieszkańcy całej gminy. Nie jest wystarczający sam fakt przeprowadzenia serii zebrań, gdyż frekwencja może być bardzo ograniczona; konieczne jest przekazanie mieszkańcom adekwatnych wyjaśnień na temat zamierzonych zmian (Komentarz do ustawy o samorządzie gminnym, red. Paweł Chmielnicki, LexisNexis, Warszawa 2007, str. 88-89).

W przypadku podziału, łączenia, tworzenia bądź znoszenia sołectwa zwracamy uwagę na konieczność dopełnienia obowiązków wynikających z ustawy o samorządzie gminnym oraz ze statutów gmin.

Wojewoda Mazowiecki w rozstrzygnięciu nadzorczym z dnia 31 stycznia 2013 r. (znak LEX.-I.4131.6.2013.MPZ) stwierdził nieważność uchwały Rady Gminy Mińsk Mazowiecki z dnia 28 grudnia 2012 r. Nr XXIII/192/12 w sprawie zmiany granic sołectw Dziękowizna i Walerianów (Janów i Ignaców). Wojewoda, będący organem nadzoru dla rad gmin, analizując uchwałę Rady Gminy Mińsk Mazowiecki i odnosząc się do zapisów statutu gminy Mińsk Mazowiecki podniósł, iż zmiana granic sołectwa polegająca na wyłączeniu działki z obszaru sołectwa Walerianów i przyłączenia jej do sołectwa Dziękowizna, została dokonana wyłącznie na wniosek sołectwa Dziękowizna, bez przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami Walerianowa. Tym samym:

W ocenie organu nadzoru uchwała ta pozostaje w sprzeczności z art. 5 ustawy o samorządzie gminnym, który dając gminie możliwość tworzenia jednostek pomocniczych wprowadza jednocześnie odpowiednie wymogi. Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy, w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy. Zgodnie z ust. 3 art. 5 ustawy zasady tworzenia, łączenia, podziału lub znoszenia jednostki pomocniczej określa statut gminy. W omawianym przypadku konsultacje nie zostały przeprowadzone, a inicjatywa pochodziła tylko od jednego sołectwa, należy zatem uznać, że ustawowe wymogi odnośnie wypełnienia procedury nie zostały spełnione. Przewidziany przez prawo obowiązek konsultacji lub wniosku zainteresowanych jednostek pomocniczych ma służyć zagwarantowaniu praw podmiotów, których zmiany te dotyczą.

Podobnie traktuje orzecznictwo. Zdaniem Moniki Augustyniak: Wydaje się niewystarczającym przeprowadzenie konsultacji dotyczącej zamiaru utworzenia jednostki tylko z częścią mieszkańców, np. tylko z tymi mieszkańcami, którzy mieszkają na obszarze, gdzie ma ona powstać. Zagadnienie to znalazło swój wyraz również w orzecznictwie sądowym. W wyroku z dnia 10 października 2000 r. NSA [II SA/Łd 1097/00] stwierdził, że jeśli rada gminy przyjmuje koncepcję tworzenia jednostek pomocniczych w całej gminie, to zarządzenie przeprowadzenia konsultacji na obszarze całej gminy jest nie tylko prawnie dopuszczalne, ale także racjonalne (Monika Augustyniak, Jednostki pomocnicze gminy, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, str. 41).

Rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Mazowieckiego dostępne jest tutaj oraz po kliknięciu poniższego obrazka:

Uchwała Rady Gminy Mińsk Mazowiecki dostępna jest tutaj.

Uchwała SKO w Białymstoku

Dokumenty związane z tworzeniem jednostki pomocniczej udostępniane są każdej zainteresowanej osobie. Dotyczy to m.in. wniosków mieszkańców a także informacji o przebiegu konsultacji i powstających przy tym dokumentów. W tej sprawie: decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Białymstoku z dnia 27 lutego 2013 r. (znak 407.21/X/F-13/2013), uchylająca decyzję Burmistrza Łap z dnia 16 stycznia 2013 r. (znak O.1431.60.2012) o odmowie udostępnienia informacji publicznej w tym zakresie.

Decyzja SKO w Białymstoku dostępna jest tutaj.

Decyzja Burmistrza Łap dostępna jest tutaj.

W ilu gminach dokonano podziału bądź utworzono nowe sołectwa?

Od wejścia w życie ustawy o funduszu sołeckim w 2009 roku, do lutego 2013 r. w 117 gminach podjęte zostały uchwały o podziale bądź utworzeniu nowych sołectw. Odnosząc tą liczbę do ogólnej liczby gmin posiadających sołectwa (2188) można stwierdzić, że w ostatnich 4 latach 5% gmin podjęło decyzję o podziale bądź utworzeniu nowych sołectw. Poniższe dane stanowią informację publiczną. Zostały zgromadzone przez SLLGO w Monitoringu Funduszu Sołeckiego, w oparciu o gminne Biuletyny Informacji Publicznej i Dzienniki Urzędowe Województw.

Liczbę gmin, w podziale na województwa, w których w latach 2009-2013 dokonano podziału bądź utworzono nowe sołectwa przedstawia wykres:

Biorąc pod uwagę powyższe dane, w ostatnich latach blisko połowa wszystkich podziałów i utworzeń nowych sołectw miała miejsce w trzech województwach. Były to warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie oraz pomorskie:

Ze względu na dużą liczbę gmin w województwie mazowieckim i wielkopolskim, warto spojrzeć na powyższe dane porównując je z ogólną liczbą gmin posiadających sołectwa. Jakie gminy posiadają sołectwa? Są to gminy wiejskie, miejsko-wiejskie i 13 gmin miejskich. Na poniższym diagramie górna część obrazuje liczbę gmin posiadających sołectwa w każdym województwie. Dolna część wykresu przedstawia liczbę gmin, w których dokonano podziału lub utworzono sołectwa:

I tak: na 100 gmin posiadających sołectwa w warmińsko-mazurskim w 20 gminach (20%) dokonał się podział bądź utworzenie nowego sołectwa między 2009 a 2013 r. W województwie zachodniopomorskim taka sytuacja miała miejsce w przypadku 17% gmin, zaś w pomorskim wśród 16% ogólnej liczby gmin województwa posiadających sołectwa. W województwach małopolskim i świętokrzyskim od wejścia w życie ustawy o funduszu sołeckim nie nastąpiły podziały sołectw, nie utworzono również nowych jednostek pomocniczych o tej nazwie. Powyższe dane w procentach:

W tym samym trybie, czyli na drodze uchwały rady gminy, po spełnieniu wymogów określonych w statucie gminy, sołectwa są znoszone (likwidowane). Nie stanowi to przedmiotu naszej analizy, warto jednak raz jeszcze zwrócić uwagę, iż brak zadań i środków przekazanych do realizacji sołectwu bądź inne warunki, które tak jak np. w sołectwie Budy Mdzewskie (gm. Strzegowo) „uniemożliwiają wykonywania zadań określonych statutem sołectwa”, mogą stanowić argument za zniesieniem danego sołectwa. Celem powoływania jednostek pomocniczych jest ułatwienie wykonywania gminie zadań publicznych. Jeżeli rada gminy nie widzi takiej potrzeby, a mieszkańcy gminy nie są zainteresowani tą formą partycypacji społeczności lokalnych, to likwidacja jednostki jest nie tylko słuszna, lecz również konieczna i w pełni uzasadniona. Przyczyny likwidacji jednostek powinny zostać szczegółowo określone w statucie z uwzględnieniem zasady subsydiarności i uzasadnionych interesów mieszkańców jednostki (Monika Augustyniak, Jednostki pomocnicze gminy, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, str. 52).

Uchwała Rady Gminy Strzegowo Nr XVI/99/2012 z dnia 30 marca 2012 r. w sprawie zniesienia jednostki pomocniczej – Sołectwa Budy Mdzewskie dostępna jest tutaj.

Utworzenie nowego sołectwa a fundusz sołecki

Co dzieje się z realizacją przedsięwzięć z funduszu sołeckiego po utworzeniu nowego sołectwa, np. na drodze podziału dotychczas istniejącego sołectwa?

Mieszkańcy sołectwa podjęli na zebraniu wiejskim we wrześniu 2012 r. decyzję o przedsięwzięciach z funduszu sołeckiego. Sołtys przekazał wniosek o fundusz sołecki do gminy. W grudniu 2012 r. mieszkańcy sołectwa złożyli do rady gminy wniosek o podział sołectwa. Rada gminy po przeprowadzeniu konsultacji i zgodnie ze statutem gminy w marcu 2013 r., podjęła uchwałę o podziale sołectwa i utworzeniu nowego sołectwa.

Przedsięwzięcia, o których mieszkańcy zdecydowali w 2012 r. realizowane są bez żadnych zmian przez wójta gminy do 31 grudnia 2013 r. na terenie tak starego jak i nowego sołectwa – zgodnie z zapisami wniosku o fundusz sołecki. Nie ma możliwości wprowadzenia zmian do wniosku złożonego w 2012 r. Właścicielem majątku zakupionego z funduszu sołeckiego jest gmina (należy pamiętać, że art. 48 ustawy o samorządzie gminnym reguluje kwestie zarządzania i korzystania z mienia komunalnego przez jednostkę pomocniczą). W przypadku podjęcia przez radę gminy uchwały w 2013 r. o wyodrębnieniu w budżecie gminy funduszu sołeckiego (na rok 2014), fundusz sołecki będzie wyliczany osobno dla wszystkich sołectw, w tym nowego sołectwa.

Co dzieje się z funduszem sołeckim po utworzeniu nowego sołectwa?

Rada gminy 15 marca 2013 r. podjęła uchwałę o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego w budżecie gminy. Także w 2013 roku rada gminy podjęła decyzję o utworzeniu nowego sołectwa. Fundusz sołecki tworzony jest dla wszystkich sołectw w gminie. Jeśli uchwała rady gminy weszła w życie do momentu, do którego nie została podjęta decyzja przez istniejące już sołectwo, fundusz sołecki wyliczany jest również dla nowego sołectwa.

Przynajmniej w 10% przypadków utworzenia bądź podziału sołectwa w latach 2009-2013, istotną motywacją mieszkańców była chęć skorzystania z funduszu sołeckiego. Mieszkańcy wnioskując o utworzenie nowego sołectwa, zwracali m.in. uwagę na możliwość decydowania o części budżetu gminy w sposób bardziej odpowiadający ich potrzebom. SLLGO przygotowuje szczegółowy raport na ten temat. 

Kompetencje sołtysa i Rady Sołeckiej

Kompetencje sołtysa:

• Reprezentuje sołectwo na zewnątrz;
• Przewodniczy radzie sołeckiej;
• Zwołuje zebranie wiejskie i przewodniczy jego obradom;
• Bierze udział w sesjach rady miejskiej, występuje w imieniu sołectwa;
• Podejmuje działania wykonawcze wspólnie z rada sołecką w sprawach realizacji uchwał zebrania wiejskiego;
• Sprawuje bezpośredni zarząd zwykły sołeckim mieniem komunalnym i ponosi prawną odpowiedzialność z tytułu korzystania zarządzania mieniem;
• Występuje do Wójta z wnioskami, propozycjami, inicjatywami w sprawach sołeckiego mienia, przekraczającymi jego i sołectwa kompetencje zwykłego zarządu;
• Może występować przed Sądem na zasadzie posiadanej prze sołectwo zdolności sądowej;
• Podejmuje określone przepisami, zadania wynikające z przepisów szczególnych;
• Współdziała z organami Państwowej Inspekcji sanitarnej, a także ze służbą zdrowia w kwestiach ochrony zdrowia i życia ludności, zgłaszania chorób zakaźnych, właściwego poziomu sanitarnego wsi;
• Współorganizuje działania oraz zapobiega bezpośrednio klęskom żywiołowym oraz usuwa ich skutki;
• Współdziała z organami straży pożarnej w profilaktyce przeciwpożarowej;
• Na podstawie uchwały rady pobiera podatki lokalne;
• Korzysta z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym;
• Sołtysowi przysługuje pomoc ze strony gminy w sprawach ustawowego korzystania z ochrony prawnej w toku sprawowania mandatu.
• Odpowiada własnym majątkiem za majątek sołecki. :)

Rada Sołecka wspomaga i współpracuje z sołtysem w jego działalności, szczególnie w realizacji zadań o charakterze planującym, wykonawczym i zarządzającym. Przewodniczącym Rady Sołeckiej jest sołtys. Rada Sołecka działa kolegialnie i uchwala okresowe plany pracy dla swej działalności oraz dokonuje podziału pracy pomiędzy swoich członków.
Kompetencją Rady Sołeckiej objęte są w szczególności:

• Opracowanie projektów podziału środków wyodrębnionych w budżecie gminy do dyspozycji sołectwa;
• Inicjatywy dotyczące udziału mieszkańców oraz programów i planów działań; współorganizowanie wykonania uchwał zebrania wiejskiego oraz kontrolowanie ich realizacji.